Zapobieganie i leczenie odleżyn. Każdy, kto opiekuje się obłożnie chorym, powinien zrobić wszystko, by nie doszło u niego do odleżyn. Długotrwałe przebywanie w jednej pozycji sprzyja miejscowym zaburzeniom krążenia, czego konsekwencją jest niedokrwienie i uszkodzenie tkanek. Wówczas powstają rany, które są nie tylko bolesne, ale nieleczone mogą doprowadzić do zakażenia, a nawet śmierci chorego.
Lepiej zapobiegać odleżynom
Odleżyny to uszkodzenia skóry oraz znajdujących się pod nią tkanek i kości, powstające na skutek długotrwałego ucisku, który hamuje prawidłowy przepływ krwi. Odleżyny najczęściej powstają w tych miejscach, gdzie kości znajdują się płytko pod skórą – na łopatkach, piętach, pośladkach czy łokciach, zaś prawdopodobieństwo pojawienia się odleżyn jest tym większe, im gorsza jest kondycja skóry. Odleżyny mogą też pojawić się na potylicy, małżowinach usznych, a także w miejscach stale uciskanych przez przykrycie, np. na kolanach. Z kolei, jeśli pacjent leży na boku, odleżyny powstają w okolicy stawu biodrowego, na wewnętrznej stronie kolan, a także przy kostkach nóg i za uszami.
Pierwszym sygnałem, że zaczyna dziać się coś niepokojącego, jest ból oraz niewielki obrzęk w miejscu narażonym na ucisk. Skóra jest tam początkowo zaczerwieniona, a następnie zaczyna sinieć i łuszczyć się. Obrzęk ulega stopniowemu powiększeniu, zaś skóra staje się nadmiernie wrażliwa. W momencie, kiedy dojdzie do otarcia naskórka, sączy się z niego płyn surowiczy. Jeśli zmienione miejsce będzie nadal uciskane, zaczyna się powolny proces obumierania tkanek skóry, a następnie ich oddzielenia się tkanek zdrowych. Tak dochodzi do ubytku owrzodzeniowego (nadżerki). Stan ten szybko ulega pogorszeniu zaczynają bowiem obumierać tkanki położone głębiej, m. in. mięśni, a niekiedy kości. Ostatecznie może dojść zniszczenia obnażonej kości i bakteryjnego zakażenia szpiku kostnego.
Leczenie odleżyn nie jest łatwe, dlatego warto im zapobiegać, zarówno przez zaopatrzenie się w stosowne przedmioty, tj. poduszka przeciwodleżynowa (dla chorego na wózku) czy specjalny materac (dla chorego leżącego), jak i przez odpowiednią pielęgnację chorego. Należy pamiętać o dokładnym osuszaniu skóry chorego (bez pocierania), systematycznym nawilżaniu (np. oliwką dla dzieci), regularnej zmianie pozycji pacjenta co 1-2 godziny, a nawet co 30 minut.
Jaki materac dla chorego mającego odleżyny.
Najtańsze materace przeciwodleżynowe są wykonane z pianki poliuretanowej. W ich przypadku nie można regulować twardości materaca, a jedynie dobrać gęstość pianki. Dlatego najlepiej sprawdzają się, gdy chory jest komunikatywny i sam potrafi ocenić, czy odczuwa ucisk czy też nie.
Dlatego też, w przypadku obłożnie chorych, lepiej sprawdzają się materace zmiennociśnieniowe. Ich komory wypełniane są powietrzem przez pompę zasilającą, dzięki czemu można dokładnie ustawić właściwe ciśnienie i dobrać odpowiednią twardość materaca. Co kilka minut pompa zmienia ciśnienie w kolejnych jego komorach, dzięki czemu nieustannie zmieniają się punkty podparcia chorego. Tym samym zmniejszony zostaje ucisk na poszczególne części ciała. Materace te mogą mieć dwojaką strukturę. Na rynku dostępne są tzw. materace bąbelkowe, przydatne w przypadku profilaktyki krótkoterminowej, wówczas, kiedy odleżyny jeszcze nie występują lub są w bardzo początkowej fazie. Natomiast u pacjentów obłożnie chorych, gdzie przewidywane jest leczenie długoterminowe i / lub odleżyny są w zaawansowanym stadium, lepiej sprawdzą się materace „rurowe”, bardziej wytrzymałe na uszkodzenia.
Aktualne zasady refundacji materacy przeciwodleżynowych znaleźć można na stronie ministerstwa zdrowia (www. mz. gov. pl). Aby móc uzyskać oraz zrealizować wniosek na refundację NFZ należy udać się na wizytę lekarską. Po uzyskaniu akceptacji zlecenia przez lekarza, konieczne jest zatwierdzenie wniosku w najbliższym oddziale NFZ. Zatwierdzone zlecenie można zrealizować w sklepie medycznym posiadającym umowę z NFZ na sprzedaż produktów refundowanych.
Jeśli konieczne jest leczenie
Jeśli odleżyny się pojawią, należy jak najszybciej wdrożyć leczenie przeciwodleżynowe, polegające przede wszystkim na uzupełnianiu niedoborów pokarmowych, mikroelementów i witamin, cynku, żelaza i witaminy C oraz stosowaniu specjalistycznych opatrunków, zleconych przez lekarza. Terapia odleżyn uzależniona jest od ich stopnia zaawansowania. Stosuje się płyny do dezynfekcji, specjalistyczne kremy i maści, których zadaniem jest ochrona skóry przed czynnikami drażniącymi (np. moczem), wspomaganie gojenia i dezynfekcja.
W procesie leczenia ważną kwestią jest dopasowanie właściwego opatrunku, który nie tylko ma chronić przed zanieczyszczeniem i bakteriami, ale powinien być też przepuszczalny dla powietrza, utrzymywać ranę w wilgotnym środowisku i usuwać z niej wysięk. Jego wymiana musi być też łatwa, by nie uszkodzić tkanek.
Możemy wybierać wśród następujących opatrunków:
- błony poliuretanowe – nie przepuszczają wody i bakterii, a jednocześnie pozwalają na parowanie rany. Są odpowiednie w przypadku odleżyn o małym stopniu zaawansowania, bez infekcji; mogą być również stosowane profilaktycznie.
- hydrokoloidy – izolują ranę i zapobiegają jej wysychaniu, wspierają proces oczyszczania oraz i gojenia dzięki zwiększaniu aktywności biorących w nim udział enzymów. Pod opatrunkiem wytwarza się lekko kwaśny odczyn, dzięki czemu zahamowany zostaje rozwój bakterii. Tego rodzaju opatrunku nie stosuje się w przypadku infekcji.
- hydrożele – pochłaniają wydzielinę i utrzymują wilgotność rany. Pomagają w usuwaniu martwiczej tkanki.
- dekstranomery – opatrunki w postaci proszku, z którego powstaje wchłaniający wysięk żel. Nawilżają ranę i pochłaniają tkankę martwiczą. Są szczególnie przydatne przy ranach głębokich, gdzie następuje wysięk, a także przy infekcji.
- gąbki poliuretanowe – utrzymują wilgotność rany, jednocześnie ją oczyszczając, wchłaniając wysięk. Mogą być używane przy głębokich ranach.
- opatrunki alginianowe ze sprasowanych alg – doskonałe na niezainfekowane rany z wysiękiem.
Oprócz opatrunków stosowane są również środki enzymatyczne, rozpuszczające martwą tkankę. W przypadku infekcji niezbędne staje się niekiedy doustnie podanie antybiotyków.
Odleżyny to poważny problem zdrowotny, który dotyka ludzi w różnym wieku. Są one spowodowane długotrwałym uciskiem, przy którym dochodzi do uszkodzenia tkanek. Skóra i mięśnie ulegają odleżynom, a w miejscu uszkodzenia tworzą się owrzodzenia. Ze względu na bolesność i poważne skutki, tego rodzaju uszkodzenia stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. Aby zapobiegać odleżynom, należy zwrócić szczególną uwagę na higienę ciała i odpowiednią pielęgnację skóry. Osoby narażone na długotrwały ucisk powinny unikać noszenia zbyt ciasnych ubrań, które mogą dodatkowo pogorszyć stan skóry. Należy również stosować specjalne materiały, które utrzymują właściwy poziom nawilżenia skóry, a także regularne przestawianie pozycji osoby chorej, aby zmniejszyć ryzyko powstania odleżyn.
Leczenie odleżyn opiera się na stosowaniu zarówno zachowawczego, jak i leków farmakologicznych. W przypadku zachowawczego leczenia stosuje się nawilżające maści, środki znieczulające i preparaty zawierające witaminy A i E. W przypadku leków farmakologicznych stosuje się antybiotyki, kortykosteroidy oraz leki przeciwbakteryjne. Ponadto istotne jest leczenie bólu, który często towarzyszy odleżynom. W tym celu stosuje się leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol lub morfina, w zależności od nasilenia dolegliwości. Dzięki odpowiedniemu postępowaniu leczniczemu można znacząco poprawić stan zdrowia pacjenta. Jednakże najważniejsze jest zapobieganie powstawaniu odleżyn poprzez stosowanie odpowiedniej higieny i pielęgnacji skóry oraz unikanie długotrwałego ucisku.
